به انگلیسی Dysmenorrhea به معنی احساس درد غیرمعمول در قسمت شکم هنگام قاعدگی است. معمولاً ۵۰ تا ۷۰ درصد زن‌ها هنگام قاعدگی دچار درد نواحی تحتانی شکم و رحم می‌شوند ولی اگر این درد بیش از اندازه باشد که موجب توقف فعالیت‌های روزانه فرد شود آن را دیسمنوره یا قاعدگی دردناک می‌نامند.
این مشکل در اکثر موارد، با پریودهای ماهانه همراه با تخمک گذاری دیده می‌شود و براساس سن شروع و دلایل به‌وجود آورنده، به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود.
دیسمنوری به معنی قاعدگی دشوار و دردناک می‌باشد. پیشوند دیس هممعنی و همریشه با پیشوند لاتینی Dys می‌باشد؛ و منوری به معنای حایض و زنی که خون حیض از وی آید است.
دیسمنوره اولیه
این حالت معمولاً قبل از سن ۲۰ سالگی و تقریباً همیشه ۶ تا ۱۲ ماه بعد از اولین قاعدگی شروع می‌شود. اگر دردها ۳ سال بعد از اولین قاعدگی (منارک) شروع شود یا اگر دیسمنوره همراه با دوره‌های بدون تخمک‌گذاری باشد، باید به فکر علل ثانویه بود.
معمولاً درد چند ساعت قبل یا همزمان با خونریزی قاعدگی شروع شده و حداکثر دو تا سه روز طول می‌کشد. دردها بیشتر در زیر ناف است. دردها گاه به کمر، کشاله ران و رانها نیز انتشار می‌یابد. علائم دیگری مثل تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، اسهال، خستگی، تحریک‌پذیری و گاه سردرد، می‌تواند وجود داشته باشد. دیسمنوره اولیه با افزایش سن و زایمان طبیعی ممکن است بهبود یابد. این بیماری احتمالاً در زنانی که مادران آن‌ها نیز دچار این ناراحتی بوده‌اند شایعتر است. در این بیماری پروستاگلاندین‌ها نقش دارند که سبب انقباضات رحمی و دیگر علائم عمومی می‌شوند.
دیسمنوره ثانویه
این حالت معمولاً بعد از سن ۲۰ سالگی رخ می‌دهد هر چند که می‌تواند در اولین عادت ماهیانه و در هر سنی شروع شود. درد دراینها معمولاً ۵ تا ۷ روز تداوم می‌یابد. دیسمنوره ثانویه در زنان دارای بیماریهای لگنی مثل (آندومتریوز، آدنومیوز، توده‌های زیرمخاطی رحم، تنگی شدید گردن رحم، عفونت‌های لگنی مزمن، چسبندگی‌ها لگنی و هیپرمنوره یا افزایش خونریزی ماهانه) رخ می‌دهد. در این بیماران معاینات کامل لگن و نیز آزمایش‌های روتین، تصویربرداری از رحم و ضمائم آن، سونوگرافی و … ممکن است برای تشخیص لازم باشد اما دستیابی به یک تشخیص دقیق همیشه امکان‌پذیر نیست و اشتباه در تشخیص و افتراق دیسمنوره اولیه و ثانویه فراوان دیده می‌شود.
علل
علل دیسمنوره بسیار متنوع است و بسته به اولیه یا ثانویه بودن آن می‌تواند ناشی از عفونت، اختلالات هورمونی، استرس و کیست تخمدان ، اندومتریوز و فیبروم رحم و غیره می‌باشد. بررسی علت با انجام سونوگرافی لگن و معاینه لگن توسط متخصص زنان توصیه می شود.
درمان
در مورد دیسمنوره اولیه فعالیت‌های فیزیکی ملایم می‌تواند به تخفیف شکایات بیمار کمک کند. توجه به رژیم غذایی (مثل خوردن غلات سبوس نگرفته، حبوبات، سبزیجات و میوه جات بیشتر و کم خوردن یا نخوردن نمک، کافئین و شکر) نیز در برخی زنان مفید است. استراحت و ماساژ و تکنیک‌های بیوفیدبک، برخی از تمرینات یوگا و تجویز داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی مانند مفنامیک اسید و ایبوپروفن نیز در برخی موارد در تخفیف درد مؤثر است.
اگر بیمار از نظر جنسی فعال است، استفاده ازقرصهای پیشگیری از حاملگی (OCP)با استروژن کم در %۹۰ موارد مؤثر خواهد بود که درمان انتخابی می‌باشد.
درمانهای دارویی تحت نظر متخصص زنان و زایمان انجام شده و در صورتی که ۳ تا ۶ ماه پس از درمانهای مذکور پاسخی مشاهده نشد، باید به دنبال علل ثانویه بوده و کلیه اقدامات تشخیصی را به کار بست. (خصوصاً در دیسمنوره‌ای که پس از ۲۰ سالگی ظاهر شود که تقریباً همیشه از نوع ثانویه است) درمانهای گیاهی شامل دم کرده گل گاوزبان و سنبل طیب همراه با عسل در دوران قاعدگی و پرهیز از پرخوری در این دوران پیشنهاد می‌شود.
درمان در موارد ثانویه بهبود عامل ایجادکننده مانند عفونت است اما برخی از انواع ثانویه به درمانهای دارویی با OCP (قرصهای ضد حاملگی) یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDS) نیز پاسخ نسبی می‌دهند.
دیسمنوره به دردهای مربوط به قاعدگی می‌گویند که شایع‌ترین اختلال مربوط به قاعدگی است. بیش از نیمی از زنانی که پریود می‌شوند، حداقل یک تا دو روز در ماه را تحمل می‌کنند. دو نوع دیسمنوره وجود دارد: اولیه و ثانویه. دیسمنوره اولیه دردی است که همراه با قاعدگی ایجاد می‌شود. مواد شیمیایی طبیعی‌ای به نام پروستاگلاندین که در دیوارۀ رحم ساخته می‌شوند، مسئول بروز این درد هستند.
درد دیسمنورۀ اولیه معمولاً تقریباً همزمان با شروع پریود، آغاز می‌شود، یعنی زمانی که سطح پروستاگلاندین در دیوارۀ رحم افزایش می‌یابد. در نخستین روز قاعدگی، سطح پروستاگلاندین به بالاترین حد خود می‌رسد و با ادامه‌یافتن قاعدگی و ریزش دیوارۀ رحم، میزان آن کاهش می‌یابد. شدت درد نیز با کاهش سطح پروستاگلاندین، کم می‌شود.
معمولاً دیسمنورۀ اولیه با آغاز سیکل قاعدگی دختران شروع می‌شود. در بسیاری از زنان، هرچه سن بالاتر می‌رود، درد دیسمنوره کم‌تر می‌شود. در برخی از زنان ممکن است این درد پس از زایمان بیشتر شود.
دیسمنورۀ ثانویه:
دیسمنوره (درد قاعدگی) ثانویه به نوعی از دیسمنوره گفته می‌شود که به‌دنبال اختلالی در سیستم تولید مثل ایجاد می‌شود. درد دیسمنوره ثانویه معمولاً در سنین بالاتر از آغاز سیکل قاعدگی بروز می‌کند و برعکس دیسمنوره اولیه، با افزایش سن، بیشتر می‌شود. درد دیسمنوره ثانویه معمولاً طولانی‌تر از درد دیسمنوره اولیه است. درد دسمنوره اولیه معمولاً یک تا دو روز اول سیکل است، اما درد دیسمنوره ثانویه ممکن است چند روز قبل از شروع سیکل آغاز شود، در طول پریود بدتر شود و حتی پس از پایان پریود ادامه پیدا کند.
اختلالات زیر می‌توانند دیسمنوره ثانویه ایجاد کنند:
اندومتریوز: این بیماری، رشد بافت دیوارۀ رحم در جاهای دیگر، مانند تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ، پشت رحم و مثانه است. این بافت‌ها در بیرون از رحم هم همان‌طور رفتار می‌کنند که انگار داخل رحم‌اند. یعنی به تغییرات هورمونی واکنش نشان می‌دهند و با شروع سیکل، خونریزی می‌کنند. این خونریزی باعث درد می‌شود. همچنین، ممکن است بر اثر خونریزی، بافت زخم یا چسبندگی در داخل حفرۀ لگن ایجاد شود و این چسبندگی‌ها می‌توانند باعث بروز درد شوند.
آدنومیوز: آدنومیوز یک بیماری خوش‌خیم رحم است که در آن استروما و غدد اندومتری (بافت جدارۀ رحم) در داخل میومتر (بافت ماهیچه‌ای رحم) رشد می‌کنند.
فیبروم (میوم): تومورهای خوش‌خیم‌اند که در سطح داخلی یا خارجی یا دیوارهای رحم رشد می‌کنند. آن دسته از فیبروم‌هایی که در دیوارهای رحم رشد می‌کنند، می‌توانند باعث درد قاعدگی شوند.
روش‌های تشخیص علت دیسمنوره:
اگر شما در روزهای خونریزی قاعدگی درد دارید، پزشکتان از شما شرح حال می‌گیرد و علائم و روند سیکل قاعدگی‌تان را بررسی می‌کند. همچنین، ممکن است معاینۀ لگن انجام دهد. در مواردی، سونوگرافی درخواست می‌شود و در مواردی که این روش‌های تشخیصی علت دقیق را مشخص نکند، ممکن است لازم شود که لاپاروسکوپی انجام شود تا پزشک به‌طور دقیق داخل حفرۀ لگن را ببیند.
روش‌های درمان دیسمنوره:
پزشک ممکن است داروهای مسکّن (ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی مانند دیکلوفناک و ایبوپروفن) و یا داروهای هورمونی، مانند داروهای پیشگیری از بارداری حاوی استروژن و یا پروژستین، تجویز کند. بهترین زمان مصرف داروهای مسکّن پیش از شروع درد پریود است و در یک تا دو روز نخست پریود می‌توان آن‌ها را مصرف کرد. البته مصرف این مسکّن‌ها، در صورت ابتلا به اختلالات خونریزی، آسم، حساسیت به آسپرین، مشکلات کبدی و مشکلات و زخم معده، توصیه نمی‌شود. داروهای پیشگیری از بارداری نیز فقط باید با تجویز و طبق دستور پزشک مصرف شود. برخی تغییرات در سبک زندگی، مانند ورزش‌کردن منظم، داشتن تغذیۀ سالم و خواب کافی و به‌کارگیری تکنیک‌های آرام‌سازی (مدیتیشن) نیز می‌تواند علائم دیسمنوره را کاهش دهد.
اگر اصلاح سبک زندگی و مصرف داروها درد را کاهش نداد، درمان بر یافتن و حذف علت دیسمنوره متمرکز می‌شود و ممکن است به جراحی نیاز باشد. اما اغلب از ترکیبی از این روش‌ها استفاده می‌شود.
بعضی درمانهای مکمل به کاهش دیسمنوره کمک می‌کنند. مصرف مکمل‌های ویتامین B1 و یا منیزیم ممکن است مفید باشند ولی، تحقیقات کافی در این مورد انجام نشده است. طب سوزنی نیز تا حدودی در کاهش دیسمنوره مؤثر است.
علت قاعدگی دردناک (دیسمنوره)
قاعدگی دردناک یا دیسمنوره می‌تواند دلایل مختلف داشته باشد. قاعدگی یا پریود زمانی رخ می‌دهد که پوشش داخلی رحم فرو می‌ریزد. در این مواقع وجود کمی درد، گرفتگی و احساس ناراحتی در طول قاعدگی، کاملا طبیعی است.
اما، گاهی برخی از افراد درد بیش از حدی را تجربه می‌کنند که قادر به حضور در محل کار، مدرسه یا دانشگاه نیستند که قاعدگی دردناک زیادی را تجربه می‌کنند.
دیسمنوره اولیه در افرادی رخ می‌دهد که قبل و در حین قاعدگی درد را تجربه می‌کنند. در صورتی که ابتدا قاعدگی‌های معمولی و بدون مشکلی را تجربه می‌کردید اما پس از گذشت زمان دچار دردهای شدیدی شده‌اید، به عنوان دیسمنوره ثانویه شناخته می‌شود.
شرایطی مانند آندومتریوز یا فیبروم که رحم یا سایر اندام‌های لگنی را تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌تواند باعث ایجاد چنین مشکلی شود.
علت ایجاد قاعدگی دردناک چیست
همیشه نمی‌توان علت ایجاد چنین مشکلی را مشخص کرد. برخ با توجه به شرایطی که دارند، بیشتر از سایر افراد در معرض خطر قاعدگی دردناک هستند که این موارد به شرح زیر است:
- افراد زیر ۲۰ سال
- داشتن سابقه خانوادگی پریودهای دردناک
- مصرف سیگار
- خونریزی شدید
- قاعدگی نامنظم
- عدم بارداری
- رسیدن به بلوغ قبل از ۱۱ سالگی
هورمونی به نام پروستاگلاندین باعث انقباض ماهیچه‌ای در رحم شده و منجر به خارج شدن خون پوشش داخلی رحم می‌شود. چنین انقباضاتی می‌تواند درد و التهاب را به همراه داشته باشد.
سطح هورمون پروستاگلاندین درست قبل از شروع قاعدگی افزایش پیدا می‌کند. به‌طور کلی قاعدگی دردناک می‌تواند به دلیل ایجاد بیماری زمینه‌ای مانند چنین مواردی باشد:
سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
سندرم پیش از قاعدگی یک بیماری شایعی است که به دلیل تغییرات هورمونی در بدن ۱ تا ۲ هفته قبل از قاعدگی ایجاد می‌شود. علائم معمولا پس از شروع خونریزی برطرف می‌شود.
سندرم پیش از قاعدگی
اندومتریوز
اندومتریوز وضعیت بسیار دردناکی است که در آن سلول‌های پوشش داخلی رحم در سایر قسمت‌های بدن معمولا روی لوله فالوپ، تخمدان‌ها یا بافت پوشاننده لگن رشد می‌کنند. این شرایط می‌تواند باعث قاعدگی دردناک شود.
فیبروم در رحم
فیبروم رحمی، تومورهای غیر سرطانی هستند که می‌تواند به رحم فشار وارد کند یا باعث قاعدگی و درد غیر طبیعی در افراد شود، با این حال ممکن است علائمی ایجاد نکند.
بیماری التهابی لگن (PID)
منظور از بیماری التهابی لگن، عفونت رحم، لوله‌های فالوپ یا تخمدا‌ن‌هاست که اغلب توسط باکتری‌های مقاربتی ایجاد می‌شود و در نهایت منجر به التهاب اندام‌های تولید مثل و درد خواهد شد.
آندومیوز
این نوعی بیماری نادر است که در این بیماری، پوشش داخلی رحم در دیواره عضلانی رحم رشد می‌کند و باعث التهاب، فشار و درد قاعدگی می‌شود.
همچنین این بیماری می‌تواند باعث پریودهای طولانی‌تر و سنگین‌تر نیز شود.
تنگی دهانه رحم
در این عوارض نادر، دهانه رحم به قدری کوچک و باریک است که باعث کند شدن جریان قاعدگی و افزایش فشار داخل رحم می‌شود که درد قاعدگی را به همراه خواهد داشت.
درمان خانگی قاعدگی دردناک
درمانهای خانگی می‌تواند برای تسکین درد بسیار موثر باشد. انواع راهکارهای که می‌توانید در خانه امتحان کنید، به شرح زیر است:
- استفاده از یک پد گرم‌کننده در ناحیه لگن یا کمر
- ماساژ دادن شکم
- حمام گرم
- انجام تمرینات بدنی منظم
- مصرف غذاهای سبک و مغذی
- تمریناتی آرامبخش مانند یوگا
- مصرف داروهای ضد التهابی مانند ایبوپروفن چند روز قبل از شروع قاعدگی
- پاهای خود را بالا نگه دارید یا با زانوهای خم شده دراز بکشید.
- برای جلوگیری از نفخ، مصرف نمک، الکل، کافئین و شکر را کاهش دهید.
- مصرف ویتامین‌ها و مکمل‌ها:
- ویتامین B-6
- ویتامین B-1
- ویتامین E
- اسیدهای چرب امگا ۳
- کلسیم
- منیزیم
دیسمنوره
زمانی که باید به متخصص زنان مراجعه کنید
اگر قاعدگی دردناک در توانایی شما جهت انجام کارهای روزمره اختلال ایجاد کرده است، باید به بهترین متخصص زنان مراجعه کنید.
در صورتی که هر یک از این موارد را تجربه کردید، با پزشک خود در میان بگذارید:
- ادامه درد پس از گذاشتن IUD
- حداقل سه دوره قاعدگی دردناک
- خارج شدن لخته‌های خون
- احساس گرفتگی همراه با اسهال و حالت تهوع
- درد لگن بدون قاعدگی
گرفتگی ناگهانی یا درد لگن می‌تواند نشانه عفونت باشد. عفونت درمان نشده می‌تواند باعث ایجاد بافت اسکار شود که به لگن آسیب می‌رساند و ممکن است منجر به ناباروری در افراد شود.
اگر علائم عفونت دارید، حتما به پزشک مراجعه کنید:
- تب
- درد شدید لگن
- درد ناگهانی
- ترشحات بدبو از واژن
قاعدگی دردناک چگونه تشخیص داده می‌شود؟
زمانی که به پزشک مراجعه می‌کنید، در خصوص سابقه پزشکی شما سوالاتی خواهد پرسید و معاینات فیزیکی را انجام می‌دهد.
معاینات فیزیکی برای بررسی هرگونه ناهنجاری در سیستم تولید مثل و بررسی علائم عفونت انجام می‌گیرد.
در صورتی که پزشک مشکوک شود که یک اختلال زمینه‌ای باعث علائم شما شده است، آزمایش‌های تصویربرداری برای شما در نظر گرفته می‌شود که شامل موارد زیر است:
- سونوگرافی
- سی تی اسکن
- ام آر آی
بسته به نتایج آزمایشات تصویربرداری، پزشک ممکن است لاپاراسکوپی را توصیه کند.
عفونت مقاربتی
درمان پزشکی برای قاعدگی دردناک
اگر درمان خانگی درد قاعدگی را تسکین نمی‌دهد، گزینه‌های درمانی پزشکی برای شما در نظر گرفته می‌شود. درمانی که برای بیماران در نظر گرفته می‌شود، به شدت و علت اصلی درد بستگی خواهد داشت.
اگر بیماری التهاب لگن یا عفونت‌های مقاربتی باعث قاعدگی دردناک شده باشد، پزشک آنتی بیوتیک برای رفع عفونت تجویز خواهد کرد.
احتمال تجویز برخی از داروها وجود دارد که این موارد به شرح زیر است:
- داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی
- سایر مسکن‌ها مانند استامینوفن
- داروهای ضد افسردگی
همچنین ممکن است پزشک توصیه کند که کنترل بارداری هورمونی را امتحان کنید. کنترل بارداری هورمونی می‌تواند به صورت قرص، چسب، حلقه واژینال، تزریق، ایمپلنت یا IUD باشد.
هورمو‌ن‌ها از تخمک گذاری جلوگیری می‌کنند که می‌توانند در کاهش درد قاعدگی بسیار موثر باشند. جهت درمان اندومتریوز یا فیبروم رحم، جراحی می‌تواند بهترین گزینه درمانی باشد. اگر راهکارهای درمانی دیگر موثر نباشد، این روش می‌تواند یک گزینه درمانی باشد.
در نهایت اگر هیچ یک از روش‌های درمانی ذکر شده موثر نباشد، جراحی هیسترکتومی یا خارج کردن رحم برای بیمار در نظر گرفته می‌شود. در این مواقع فرد دیگر نمی‌تواند باردار شود.
به همین جهت این راهکار تنها برای افرادی انجام می‌شود که قصد بارداری نداشته و در اواخر سال باروری باشند.
ارایہ کننده : داکتر فرشته ظاهری
متخصص نسایی ولادی، کلینیک دیوان بیګې تاریخ : 2022/10/10