سوختگی در کشورهای در حال توسعه به علت ایجاد مشکلات و عوارض شدید، نیاز به تداوی سریع و تخصصی، فقدان امکانات کافی و همچنین محدودیت منابع مالی، به عنوان یک مشکل عمده به محسوب می‌شود. آسیب‌های ناشی از سوختگی یکی از مهمترین علل مرگ و میر در جهان به شمار می‌رود. این آسیب‌ها یکی از مخرب‌ترین و ناتوان کننده‌ترین آسیب‌های فزیکی و روانی است. عوارض سوختگی در بسیاری از مواقع جبران ناپذیر است. سوختگی بسته به شدت حادثه علاوه بر تداوی‌های پوستی و بافتی و بازتوانی‌های فزیکی و نیازمند بازتوانی روانی نیز بوده و در نتیجه نیازمند منابع مالی بسیار زیادی است. امروزه در کشورهای جهان اول و توسعه یافته تعداد مصدومین سوختگی که نیاز به بستری شدن دارند کمتر از حدود ۵ـ۱۵٪ است.
میزان مرگ و میر ناشی از حوادث سوختگی در کشورهایی با درآمد کم و منابع مالی محدود بیشتر از کشورهای پر درآمد است. آمارهای جهانی نشان می‌دهند که تنها در حدود ۳٪ از آمار سالانه مرگ و میر ناشی از حوادث سوختگی مربوط به کشورهایی با درآمد بالا و در حدود ۹۷٪ از آن مربوط به کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط است.
سوختگی‌های شدید یکی از علل مهم مرگ و میر در دنیا است. یکی از علل اصلی مرگ ناشی از سوختگی ایجاد عفونت در زخم‌های ایجاد شده پس از حادثه سوختگی است. عفونت‌های ایجاد شده در مریضان با سوختگی شدید در نتیجه رشد باکتریاها در محل زخم‌ها است. از بین رفتن پوست در سطح بدن، موجودیت بافت‌های زیرین پوست در برابر محیط و هوا، کم شدن توانایی سیستم ایمنی نتیجه شاک و زخم‌های ناشی از سوختگی، طولانی بودن درمان، بستری طولانی، آلوده‌گی محیط‌های درمانی و عدم خونرسانی مناسب به بافت‌های آسیب دیده فرد را دچار عفونت‌های موضعی و خونی می‌کند و نهایتاً منجر به مرگ می‌شود.
در حدود ۷۵٪ از مرگ و میر ناشی از سوختگی در نتیجه عفونت‌های ایجاد شده در بدن فرد مصدوم بوده و حدود ۲۵٪ باقیمانده آن مربوط به عوامل دیگر از جمله شاک ناشی از سوختگی است. اکثر مواقع سوختگی‌ها با درد همراه هستند. بنابراین کنترول، مدیریت و کاهش درد بسیار حایز اهمیت است. این درد که ناشی از آسیب‌های پوستی و بافتی است تا مدت‌ها پس از حادثه نیز ادامه دارند. درد ایجاد شده در هنگام تعویض پانسمان‌ها باعث بروز عوارضی مانند زخم معده و مشکلات هضمی عصبی، افسرده‌گی، کاهش فشار و قند خون، از دست دادن کنترول ادرار و مدفوع و شاک‌های عصبی می‌گردد. تحقیقات اخیر دانشمندان نشان می‌دهد که درد مریضان حوادث سوختگی تنها مربوط به جسم نبوده و بیشترین دردها، دردهای روان‌تنی و ناشی از اثرات روانی سوختگی است که باعث افزایش شدت درد در فرد حادثه دیده می‌گردد. در دنیای امروز آموزش صحیح به افراد جامعه و مریضان یکی از اساسی‌ترین فعالیت‌ها در حوزه سلامت و به عنوان یک فعالیت مثبت و سازنده در جهت خدمت به جامعه و کاهش هزینه‌های درمانی به شمار می‌رود. مطالعات نشان داده است که افزایش سطح مطالعات و آگاهی افراد نسبت به سوختگی می‌تواند به افزایش سطح سازگاری، کاهش مشکلات و معضلات جانبی و همچنین کاهش هزینه کمک شایانی کند. از طرف دیگر ارایه اطلاعات به مصدوم باعث کاهش اضطراب و ترس و افزایش سطح تحمل او می‌شود. بدون شک افزایش سطح آگاهی و دانش همگانی و توانمند سازی مردم و پرسونل ارایه دهنده خدمت می‌تواند باعث پیشگیری از سوختگی و ارتقای ایمنی شود و همچنین درمان و مراقبت مصدومین را با کیفیت مناسب، امکان پذیر نماید.
تعاریف و انواع سوختگی
تعریف سوختگی:
سوختگی نوعی جراحت پوست یا غشاهای مخاطی بدن، معده و دستگاه هضمی و مجاری تنفسی در اثر گرما یا سرمای بیش از حد مواد کیمیایی، جریان برق و … است. جراحت‌های ناشی از سوختگی تنها سطح پوست را در بر نمی‌گیرد و می‌تواند از این حد فراتر رفته و به ساختمان کلی پوست، اعصاب و ماهیچه‌ها، استخوان‌ها و تمام اعضای داخلی بدن آسیب وارد نماید.
انواع سوختگی از نظر عمق (درجه سوختگی(
سوختگی درجه یک: در این نوع سوختگی تنها لایه خارجی پوست (اپیدرم) دچار آسیب می‌شود. این درجه از سوختگی با سرخی، تورم خفیف، حساسیت به درد و لمس، بدون وجود آبله مشخص می‌شود. در این سوختگی پس از تداوی که به طور متوسط بین 2 تا 5 روز زمان می‌برد همین گونه جای آسیب و سوختگی بر روی پوست باقی نمی‌ماند.
سوختگی درجه دو: در این نوع سوختگی تمامی لایه خارجی (اپیدرم) به صورت سطحی و عمقی دچار آسیب شده و این آسیب به لایه داخلی پوست نیز کشیده می‌شود. این درجه از سوختگی با آبله، تورم، تشرح مایعات و درد شدید همراه است. در این سطح از سوختگی پس از درمان که به طور متوسط سه هفته زمان می‌برد مقدار کمی آسیب و سوختگی بر روی پوست باقی می‌ماند.
سوختگی درجه سه: در این نوع سوختگی تمام لایه پوست و چربی زیر پوست، عضلات و استخوان‌ها آسیب می‌بینند. رنگ پوست فرد به رنگ زغالی، سفید یا سرخ تغییر کرده و پوست حالت چرمی پیدا می‌کند، ظاهر پوست خشک می‌شود و در این دسته از افراد گاهی درد شدید و گاهی درد وجود ندارد (به علت از بین رفتن اعصاب پوست). در این نوع از سوختگی برای درمان باید عمل پیوند پوست سالم صورت گیرد، در این درجه از سوختگی به علت از دست رفتن مقادیر زیادی از مایعات بدن، شاک و کاهش سطح هوشیاری اتفاق می افتد.
سوختگی درجه چهار: در این درجه از سوختگی تمامی لایه‌های پوست، چربی، ساختمان‌های درونی پوست، بافت‌ها و اعضای بدن دچار آسیب دیده‌گی شدید می‌شوند. در این درجه از سوختگی پوست و بدن فرد آسیب دیده‌ای شبیه به زغال سنگ یا رنگ آلبالویی (رنگ گوشت بدون پوست) پیدا می‌کند.
علل سوختگی
- سوختگی با آتش یا انفجار به علت استفاده نادرست از وسایل و مواد یا معیاری نبودن وسایل شامل:
– اجاق گاز، آب گرمکن، بخاری‌های گازی یا نفتی.
– سیگار، ګوګرت، شمع.
– نگهداری نفت، تینر یا بنزین در خانه.
– شستشوی البسه با بنزین و تینر در حمام و فضای بسته.
– اتصالی برق ساختمان.
– اتصالی چارجر موبایل (اتصال موبایل به برق به مدت طولانی و یا چارج کردن موبایل در رختخواب.)
- سوختگی تماسی بر اثر تماس با اجسام داغ:
– بدنه بخاری
– اُتو
- سوختگی الکتریکی:
– برق گرفتگی.
– صاعقه زده‌گی.
- سوختگی ناشی از مایعات داغ:
– آب جوش.
– چای و قهوه.
-غذای سرخ شده (آش، سوپ و غذاهای آبدار.)
– روغن سرخ شده.
– سوختگی نوزادان با آب داغ حمام.
- سوختگی کیمیاوی به علت تماس با مواد اسیدی یا قلوی.
- سوختگی استنشاقی (سوختگی مجراهای تنفسی به علت استنشاق دودهای داغ متصاعد شده از حریق.)
- سوختگی ناشی از حوادث صنعتی در محیط کار.
- سوختگی به علت خودسوزی.
- سوختگی کودکان به علت سوی رفتار والدین و مراقبین آنها.
سوختگی با جریان برق:
این نوع از سوختگی بیشتر در کشورهای صنعتی و در مراکز و در بین مردان شایعتر است.
آسیب جدی و اصلی سوختگی ناشی از جریان برق به علت عبور جریان برق از داخل بدن فرد رخ می‌دهد. در این نوع سوختگی آسیب قابل رویت پوستی بسیار کم است اما آسیب‌های داخل بدن فرد بسیار جدی و گاهی غیر قابل جبران است. در هنگام ورود جریان برق به بدن فرد در ابتدا آهنگ طبیعی قلب و ضربان قلب مختل می‌شود. جریان برق پس از ورود به بدن از مسیرهایی با مقاومت کم مانند اعصاب و رگ‌ها به نقاط مختلف بدن جریان پیدا می‌کند.
در این نوع سوختگی بیشتر عوارض و مشکلات در اندامهای فوقانی که محل اصلی ورود جریان برق است روی می‌دهد. سوختگی و عوارض ناشی از آن بر اثر جریان برق به نوع جریان نیز بستگی دارد. اگر جریان برق ورودی به بدن فرد از نوع DC باشد فرد فلج شده و قدرت حرکت خود را از دست می‌دهد و اگر از نوع AC باشد به علت تغییر سیگنال برق ورودی به بدن فرد، ضربان قلب بسیار نامنظم شده و نسبت به نوع DC خطرناک‌تر است. در کشورهای توسعه یافته از هر ۱۰۰۰ نفر مصدوم سوختگی ناشی از جریان برق ۱۵٪ فوت می‌شوند. آمارها به روشنی نشان می‌دهد که این نوع سوختگی در کشورهای توسعه یافته بیشتر از کشورهای در حال توسعه است. مهمترین عارضه در نتیجه سوختگی با جریان برق بی‌حسی، ضعف، مشکلات حافظه و درد است.
سوختگی با مایعات داغ:
سوختگی ناشی از مایعات داغ شایع‌ترین علت سوختگی در کشور است. در این نوع سوختگی تمام ضخامت پوست به صورت عمقی دچار سوختگی می‌شوند.
سوختگی تماسی:
این نوع سوختگی در نتیجه تماس با فلزات، پلاستیک، شیشه یا ذغال داغ ایجاد می‌شود، که وسعت کم و عمق زیادی دارد.
سوختگی انفجاری: این نوع سوختگی معمولاً در اثر انفجار گازهایی مانند گازهای طبیعی، پروپان و … ایجاد می‌شود که اغلباً از نوع درجه یک و درجه دو هستند.
سوختگی با مواد کیمیایی: این نوع سوختگی در نتیجه تماس با اسید و قلوی و ترکیبات کیمیاوی ایجاد می‌گردد. این نوع سوختگی بیشتر در محیط‌های صنعتی و تحقیقاتی شایع بوده و می‌تواند تمام درجات سوختگی را شامل شود.
تظاهرات سریری: به صورت عموم تظاهرات سوختگی قرار ذیل اند:
- درد: سوختگی‌های وسیع دارای درد آنی، حاد و شدید بوده اما سوختگی‌های عمیق درد خفیف دارد.
- اضطراب: مریضان سوختگی شدیداً مضطرب می‌باشند.
- ضیاع مایع و دیهایدریشن: این حالت به صورت آنی آغاز شده و مریض را به زودی دیهادری می‌سازد.
- تکی کاردی: در آغاز سبب اضطراب و بعداً سبب ضیاع مایعات می‌شود.
- اذیمای موضعی انساج: در سوختگی‌های سطحی آبله و در سوختگی‌های عمیق اذیمای تحت الجلدی بوقوع می‌پیوندد.
- کوما: به سبب اسفکسی و یا ترضیض قحفی بوجود می‌آید.
تداوی سوختگی:
تدابیر، مراقبت‌های جدی و عاجل:
در قدم اول باید شعله آتش خاموش گردیده و مستقیماً به طرق هوایی عطف توجه جدی صورت گیرد. مریض از ساحه آتش و یا مملو از دود، نجات داده شده، از ساحه خارج ګردیده و در ساحه 100 فیصد اکسیجن قرار داده شود. مریضانی که به حالت غیر شعوری قرار داشته و یا به تشوشات تنفسی مصاب اند، باید به وسیله افراد تعلیم یافته مسلکی انتوبیشن گردند. در سوختگی‌های درجه سوم و وسیع، مریض توسط کامپرس‌های معقم و ستریل تا حد امکان پوشانیده شود. تطبیق ادویه‌های ضد درد قوی، توصیه الکترولیت‌ها و مایعات از طریق دهنی و یا داخل وریدی، انتقال مریض به کلینیک‌های مجهز و اختصاصی ضروری می‌باشد.